در این مقاله قصد داریم تا تعریف دقیقی از ریسک و همچنین مدیریت ریسک ارائه دهیم. مفهوم علمی از عدم قطعیت با حرفه مهندسی مکانیک در اواخر قرن 19 به تدریج تکامل‌یافته است و از اوایل قرن 20 به‌عنوان یک عامل مهم به رسمیت شناخته‌شده است، به این صورت که توانایی کاهش عدم اطمینان، در عملکرد کلی سازمان تعیین‌کننده است و آن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. عدم قطعیت به‌عنوان ناتوانی ادراکی فرد در پیش‌بینی دقیق یاد می‌شود که به دلیل نبود اطلاعات کافی و یا قادر نبودن به تمایز قائل شدن میان داده‌ها، اتفاق می‌افتد.

ریسک چیست و تفاوت آن با عدم قطعیت

تعاریف متفاوتی برای انواع ریسک مثبت و منفی وجود دارد اما با مطالعه دقیق تر منابع علمی، ریسک ها از نظر نوع تاثیرگذاری به سه دسته تقسیم می‌شوند:

  1. تعاریف منفی: در این‌گونه تعاریف بر روی جنبه منفی تأکید شده و معمولاً ریسک را به صورت رویدادی که تنها موجب مشکل، کمبود ، آسیب‌دیدگی و… می‌شود در نظر می‌گیرد و رویدادهای احتمالی مثبت را جدا از مفهوم ریسک و با عناوینی مثل شانس یا فرصت بیان می‌کنند.
  2. تعارف خنثی: در این نوع تعاریف به مضر یا مفید بودن اشاره‌ای نگردیده و تنها ریسک را به‌عنوان عدم قطعیت یا حادثه‌ای که می‌تواند بر اهداف سیستم یا پروژه و نحوه رسیدن به آن‌ها تأثیر بگذارد مطرح گردیده است و در کل آن را نتیجه احتمال وقوع و پیامد ناشی از آن تعریف می‌کنند.
  3. تعاریف جامع: در این نوع نگاه، ریسک به‌صورت رویدادی احتمالی در نظر گرفته‌شده است که در صورت وقوع می‌تواند نتایج مثبت یا منفی برای اهداف پروژه یا سیستم در برداشته باشد. در واقع هم می‌تواند تهدیدی برای اهداف باشد و هم فرصتی را برای بهبود به وجود آورد.

تفاوت ریسک و عدم قطعیت در چیست؟

ریسک

فرهنگ لغت انگلیسی آکسفورد (OED) اولین استفاده از این کلمه را در انگلیسی (در املای risque از اصل فرانسوی آن، ‘risque’) از سال 1621، و املای آن به عنوان Risk از سال 1655 ذکر می کند. در کنار تعاریف دیگر، نسخه سوم OED ریسک را به شرح زیر تعریف می‌کند:

  • (قرار گرفتن در معرض) احتمال از دست دادن، آسیب، یا سایر شرایط نامطلوب یا ناخواسته؛ شانس یا موقعیتی که چنین احتمالی را در بر می گیرد. دیکشنری پیشرفته زبان‌آموزان کمبریج خلاصه‌ای ساده ارائه می‌دهد و ریسک را “امکان اتفاق افتادن چیز بدی” تعریف می‌کند.

ریسک (Risk) رویدادی احتمالی در آینده تلقی می­شود که می­تواند جدای از مطلوب یا نامطلوب بودن، بر روی اهداف تاثیرگذار باشد. در این تعریف دو نکته حائز اهمیت است: احتمال و پیامد. یعنی برای هر ریسک یک احتمال برای رخداد آن و پیامدهایی در صورت وقوع آن قابل تصور است. این اطلاعات باعث می ­شوند که ریسک قابل مدیریت و کنترل باشد.

عدم قطعیت

عدم قطعیت (Uncertainty)  به فقدان دانش یا اطلاعات در مورد رویدادها یا نتایج آینده اشاره دارد و با غیر قابل پیش‌بینی بودن و ابهام مشخص می‌شود. در شرایط عدم قطعیت، احتمالات پیامدهای مختلف اغلب ناشناخته‌اند یا برآورد آن دشوار است. این مفهوم در علوم اصل عدم قطعیت، فلسفه، آمار، علم اقتصاد، مالیه، بیمه، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، مهندسی و علوم اطلاع‌رسانی کاربرد دارد.

در عدم قطعیت (Uncertainty) تقریبا هیچ دانش خاصی از آینده وجود ندارد، شرایط امکان سنجی و کمی سازی آن وجود ندارد، پیامدهای آن مشخص نیست و در نتیجه کنترل آن بدلیل نبود اطلاعات از عهده فرد یا سازمان خارج است.

مثال:

به‌ عنوان‌ مثال، در حالی‌ که ارزیابی احتمال وقوع تصادفی در جاده خیلی آسان است، ارزیابی ریسک و خطر گدازش سوخت اتمی بسیار دشوار است. می‌توان علت را چنین توضیح داد که در تصادفات جاده‌ای، اطلاعات زیادی برای ارزیابی ریسک موجود است، اما در مورد گدازش سوخت اتمی اطلاعات بسیار کمی وجود دارد. پس می‌توان وجه تمایز و تفاوت آنها را این‌ گونه بیان نمود که ریسک قابل‌کنترل و مدیریت است و عدم قطعیت به‌طورکلی بدون ترسیم الگوی نظری غیرقابل‌کنترل است.

ریسک چیست و تفاوت آن با عدم قطعیت

تفاوت ریسک و عدم قطعیت به نوعی در داشتن و نداشتن اطلاعات است

حتما بخوانید: دانلود PDF کتاب مدیریت ریسک

تاریخچه مدیریت ریسک در جهان

مدیریت ریسک یک فرآیند سیستماتیک جهت برنامه‌ریزی، ساختاردهی، تجزیه‌وتحلیل، واکنش به ریسک‌های پروژه و کنترل و مدیریت آن‌ها می‌باشد. برای اجرای اثربخش و کارآمد آن باید مجموعه‌ای از فرآیند های ساختار یافته و رسمی وجود داشته باشد. روش پِرت (Program Evaluation And Review Technique) برای اولین بار در سال 1950 جهت ساخت و راه‌ اندازی پروژه پولاریس ایجاد گردید و به‌ عنوان اولین روش برنامه‌ ریزی رسمی پروژه که ریسک پروژه و عدم اطمینان مربوط به فعالیت‌های پروژه را در برنامه‌ ریزی دخالت داد، مطرح گردید که به نوعی اولین مدیریت ریسک پروژه نیز بوده است. این رویکرد از شبکه‌ای از فعالیت‌ها که در آن فعالیت‌ها دارای مدت‌ زمان‌های احتمالی بوده و از توزیع احتمالی یا تخمینی تبعیت می‌کنند، تشکیل گردیده است.

در اواخر سال 1960 محققان مدل‌های احتمالی ساختار درخت تصمیم برگرفته از فرآیند مارکوف را مطرح نمودند. در این مدل فعالیت‌ها در طول چرخه حیات فرآیند و در مدت‌زمان‌های مختلفی تعریف می‌شوند و به عبارتی وجود فعالیت‌ها نیز به‌صورت احتمالی بیان می‌گردند. در اواسط سال 1990، انجمن مدیریت پروژه در جهت توسعه راهنمای آنالیز و مدیریت ریسک، 9 مرحله تدوین نمود. این ساختار چکیده‌ی تجربیات متعدد به‌ دست‌ آمده از سازمان‌های انگلیسی بود که سال‌های متمادی فرآیندهای مدیریت ریسک را به‌طور موفق استفاده نموده‌اند.

ریسک چیست و تفاوت آن با عدم قطعیت

Risk management راهی برای تبدیل غیر ممکن به ممکن ها

حتما بخوانید: نمودار علت و معلول (استخوان ماهی) چیست؟

مزایای مدیریت ریسک برای سازمان­ ها چیست ؟

مدیریت پویای ریسک برای سازمان مزایای بسیاری دارد که عبارت‌اند از:

  • افزایش احتمال نائل شدن به اهداف و مقاصد استراتژیک
  • تصمیم‌گیری‌های آگاهانه
  • بهبود یادگیری سازمانی
  • شناسایی شبهات و احتمالاتی که باید در تمام سطوح مدیریت، چک و کنترل شوند
  • شناخت اینکه چطور ریسک‌ها بر هم تأثیر متقابل دارند
  • شناخت تأثیر اتخاذ اقدامات مختلف
  • تقلیل غافلگیری‌های ناخواسته
  • اطلاق ریسک‌ها به‌عنوان موقعیت ­های ایجادشده نه تهدید
  • آگاهی از نیاز به شناسایی و برخورد با ریسک در سرتاسر سازمان
  • تخصیص و استفاده­ اثربخش از منابع برای برخورد با ریسک
  • افزایش احتمال ریسک­پذیری
  • بهبود اثربخشی و کارایی عملیات
  • ارتقا کیفیت و قابلیت اطمینان محصولات یا خدمات
  • و…..

در واقع مدیریت ریسک به سازمان این امکان را می­دهد تا در اجرای فعالیت‌های تجاری خود، خطرات غیرمنتظره و پیچیدگی‌هایی که ممکن است در این مسیر قرار بگیرند را شناسایی کند.

منابع